Günümüzün hızla ilerleyen dünyasında teknoloji, ulaşım da dahil olmak üzere hayatımızın neredeyse her alanına sızmış durumda. Otonom araç ‘ların (AV) ortaya çıkışı hem uzmanlar hem de halk arasında heyecan ve tartışmalara yol açtı. Bu araçlar, trafik kazalarının azalması, kirliliğin azalması ve ekonomik büyüme gibi faydalar sunarak seyahat etme şeklimizde devrim yaratma potansiyeline sahip. Bununla birlikte, her teknolojik ilerlemede olduğu gibi, ele alınması gereken etik hususlar vardır.
Otonom araçlar’ın geliştirilmesindeki en önemli etik zorluklardan biri, gerçek hayattaki trafik senaryolarında ahlaki kararlar verme yeteneklerinde yatmaktadır. Bu araçlar hayatların tehlikede olduğu karmaşık durumlarda nasıl hareket etmelidir? Soruyu yanıtlamak için akademisyenler, AV’leri insanların ahlaki yargılarıyla uyumlu hale getirmeyi umarak etik alanına yönelmişlerdir. Bu durum, “tramvay benzeri” trafik ikilemlerinde insanların karar verme süreçleri hakkında veri toplamayı amaçlayan Moral Machine Experiment (MME) gibi çalışmaların geliştirilmesine yol açmıştır.
Tramvay Paradigmasının Sınırlamaları
Popüler bir düşünce deneyi olan el arabası problemi, bir el arabasının raylara bağlı bir grup insana doğru ilerlediği bir senaryo sunar. Operatör hiçbir şey yapmamayı ve arabanın yoluna devam etmesine izin vermeyi seçebilir, bu da raylardaki insanların ölümüne neden olur veya arabayı daha az sayıda insanı öldüreceği farklı bir yola yönlendirebilir. Bu ikilem, AV’lerde ahlaki karar verme sürecini incelemek için bir temel olarak kullanılmıştır.
Bununla birlikte, tramvay probleminin gerçekçi senaryolarda trafik ahlaki yargılarını araştırmak için yetersiz bir deneysel paradigma olduğunu kabul etmek önemlidir. Sürücünün niyeti veya karakter temelli hususlar gibi diğer faktörleri dikkate almadan yalnızca tehlikedeki hayatların sayısına odaklanarak gerçek hayattaki durumların karmaşıklığını aşırı basitleştirmektedir. Ayrıca, tramvay problemi, AV’lerin düzenli olarak karşılaşması muhtemel olan düşük riskli sıradan trafik senaryolarının nüanslarını yakalamakta başarısız olmaktadır.
Alternatif Bir Deneysel Çerçevenin Tanıtımı
Tramvay paradigmasının sınırlamalarının üstesinden gelmek için, trafikte ahlaki yargıların incelenmesinde bir paradigma değişimi gereklidir. Bu değişim, sanal gerçeklik teknolojisinin ve ahlaki-psikolojik bir çerçeve olarak ahlaki yargıya ilişkin Etken-İhtiyaç-Sonuç (ADC) modelinin entegrasyonunu içermektedir.
Sanal gerçeklik, gerçekçi trafik senaryoları oluşturmak için eşsiz bir fırsat sunarak araştırmacıların insan tepkilerini kontrollü ancak sürükleyici bir ortamda incelemelerine olanak tanır. Araştırmacılar, sıradan trafik durumlarını da çalışmaya dahil ederek, daha geniş bir yelpazedeki ahlaki karar verme süreçlerini yakalayabilirler. Bu artan ekolojik geçerlilik, bulguların gerçek dünyadaki AV ortamlarına uygunluğunu ve uygulanabilirliğini artırmaktadır.
ADC ahlaki yargı modeli, ahlaki karar vermeyi etkileyen faktörleri anlamak için kapsamlı bir çerçeve sunmaktadır. Temsilcinin karakterini, eylemin doğasını ve eylemin sonuçlarını dikkate alır. Araştırmacılar, bu modeli trafikteki ahlaki yargılara uygulayarak, yolda etik kararlar verirken dahil olunan bilişsel süreçler ve ahlaki muhakeme hakkında içgörü kazanabilirler.
Otonom Araç ‘larda Etik Karar Verme Sürecini İlerletmek
Trafikte ahlaki yargıların incelenmesinde sanal gerçeklik ve ADC modelinin entegrasyonu, AV’lerde etik karar verme sürecini ilerletmek için yeni olanaklar sunmaktadır. Araştırmacılar, çok çeşitli gerçekçi trafik senaryolarını kapsayan deneyler yaparak, gerçek hayattaki durumların karmaşıklığını yansıtan veriler toplayabilir. Bu veriler daha sonra AV’lerin programlanmasını bilgilendirmek için kullanılabilir ve ilgili trafik durumlarında uygun ahlaki kararlar vermelerini sağlayabilir.
Ayrıca, sürücünün niyetleri ve değerleri gibi karakter temelli hususları göz önünde bulundurarak, araştırmacılar ahlaki karar verme konusunda daha bütünsel bir anlayış geliştirebilirler. Bu anlayış, AV’lerin planlama katmanına gömülü etik ayarlara dönüştürülebilir ve üzerinde anlaşmaya varılmış etik ilkelere bağlı kalarak karmaşık trafik senaryolarında gezinmelerini sağlayabilir.
Otonom Araç Etiği ve Sonuç olarak
Bu paradigma değişimi, otonom araçlar için etik açıdan daha bilinçli yazılımların geliştirilmesine olanak tanıyarak AV etiği alanında devrim yaratma potansiyeline sahiptir. Karakter temelli hususları dikkate alarak ve gerçekçi trafik senaryolarını dahil ederek, AV’ler ahlaki ilkelere bağlı kalarak karmaşık durumları yönetebilir. Bu sadece yolcuların ve yayaların güvenliğini sağlamakla kalmaz, aynı zamanda otonom araçlara yönelik genel kabul ve güvene de katkıda bulunur.
Otonom araçlarla geleceğe doğru bu yolculuğa çıkarken, etiğe öncelik vermek ve bu teknolojik ilerlemelerin insanların ahlaki yargılarıyla uyumlu olmasını sağlamak çok önemlidir. Etikçiler, mühendisler ve politika yapıcılar arasında devam eden araştırmalar ve işbirliği sayesinde, otonom araçların yalnızca kolaylık sağlamakla kalmayıp aynı zamanda yollarda güvenlik ve ahlak gibi ortak değerlerimizi de desteklediği bir gelecek yaratabiliriz.
